عوامل تحریک کننده زنبور عسل برای تولید بره موم
توضیحات:
-
به نام خدا
مکانیزم شیمیایی موثر بر تولید بره موم دقیقا مشخص نمی باشد، ولی رفتارهای تقریبا یکسان زنبوران عسل در بکارگیری بره موم این احتمال را قوت می دهد که تولید بره موم تحت تاثیر فرمون ها انجام می پذیرد. بسیاری از پاسخ های رفتاری زنبورعسل به محرک های محیطی به غریزه آن نسبت داده می شود، ولی از چنین حشره تکامل یافته ای بعید است که بدون هدف و تنها از روی غریزه عملی را انجام دهد. گرچه تفسیرهایی که در این فصل از رفتار زنبورعسل فراهم مطرح خواهد شد از دیدگاه انسان می باشد ولی گاهی مقدماتی را برای نزدیک شدن به رفتارشناسی زنبورعسل فراهم خواهد کرد. محرکهای بسیاری برای واار کردن زنبورعسل به تولید بره موم وجود دارد ولی بطور کلی عوامل تحریک کننده زنبورعسل برای بره موم به سه دسته تقسیم می شوند:
- درجه حرارت:
بسیار مشاهده شده که زنبورعسل با همزمان با سرد شدن هوا برای جلوگیری از ورود سرما به داخل کلنی اقدام به بستن یا پر کردن شیارها و روزنه های بدنه کندو با بره موم نموده و دریچه ورودی را تا حد امکان با بره موم تنگ می کند.
در برخی شرایط گرم شدن بیش از حد دمای هوا نیز ممکن است باعث تحریک زنبوران عسل برای استفاده از بره موم و تنگ کردن دریچه پرواز به منظور جلوگیری از ورود هوای گرم به داخل کندو گردد. این عکس العمل ممکن است در نواحی بسیار گرم کشور رخ دهد. در هر حال به نظر می رسد همان مکانیزمی که در زمان گرم شدن هوا موجب تحریک زنبوران برای تنظیم درجه حرارت کلنی زنبورعسل شده و زنبوران را وادار به جمع آوری آب و بال زدن در جلوی دریچه پرواز می نماید، در زمان سرد شدن هوا نیز آنها را وادار به استفاده از بره موم برای پر کردن شیارها و روزنه ها برای مقابله با نفوذ هوای سرد به داخل کلونی می نماید.
- عوامل مزاحم:
ورود دشمنان طبیعی زنبورعسل (زنبوران شکارچی، موش، مارمولک و...) به داخل کندو، یکی از عوامل مزاحم در کلنی زنبورعسل بشمار می رود. برخی از محققین اعتقاد دارند که زنبورعسل برای جلوگیری از ورود دشمنان طبیعی به داخل کندو دریچه ورودی را با بره موم تنگ می نماید. ولی در این موردمشاهدات بیانگر این است که زنبورعسل غالباً ترجیح می دهد برای پیشگیری از ورود دشمنان طبیعی به داخل کندو نگهبانان را در جلوی دریچه پرواز جمع کرده و آنها را بیرون از کلنی از بین می برد.
قرار دادن اجسامی مانند شربت خوری بشقابی بر روی قابها و یا ورود خرده سنگ، چوب و غیره که به صورت اتفاقی توسط زنبوردار به کندو وارد می شوند نیز از سایر عوامل مزاحم در کلنی زنبورعسل محسوب شده و زنبورعسل برای مقابله با این عوامل مزاحم اقدام به تولید و استفاده از بره موم می نماید. پس از استقرار شربت خوری بشقابی بر روی قابها بنظر می رسد زنبورعسل با هدف جلوگیری از حرکت بشقاب و پیشگیری از مزاحمت، آن را بوسیله بره موم به سطح قابها محکم می چسباند، ولی نکته قابل توجه این است که زنبوران بشقاب را تا ارتفاعی با بره موم بالا می برند تا بتوانند به سهولت از زیر آن عبور کنند.
بطورکلی پس از ورود هر نوع جسم خارجی به داخل کلنی، درصورتیکه زنبوران قادر به خارج کردن آن از داخل کلنی نباشند، به دلیل اینکه حرکت این اجسام ممکن است موجب آسیب دیدگی و کشته شدن زنبوران گردد، این اجسام را محکم به کف کندو و یا سطح قابها چسبانده و مانع از حرکت آنها به منظور جلوگیری از برهم خوردن آرامش و نظم کلنی می شوند.
زنبورعسل از نظر رعایت بهداشت و پاکیزگی مثال زدنی می باشد، بطوریکه نخستین وظیفه آن پس از متولد شدن نظافت کندو است. در هنگام تمیز کردن و خارج کردن سنگ ریزه، لاشه حیوانات و غیره، شیارهای کف کندو ایجاد مزاحمت کرده و ظاهراً زنبورعسل برای برطرف کردن این عامل مزاحم شیارهای کف کندو را با بره موم پر می کند. بنابراین زنبورعسل به عنوان حشره ای تکامل یافته از بره موم برای رعایت بهداشت، مقابله باعوامل مزاحم و برقراری امنیت و آرامش کندو استفاده می کند.
- ضد عفونی کردن:
بره موم به عنوان ماده ای ضد عفونی کننده و عاملی موثر در پیشگیری از ورود و شیوع بیماریها در کلنی های زنبورعسل محسوب می گردد. همانگونه که در جلوی درب ورودی برخی از آزمایشگاهها پیش از ورود لازم است به منظور جلوگیری از انتقال عامل بیماری به داخل آزمایشگاه کفشهای کلیه افراد به مایع ضد عفونی کننده آغشته شوند، احتمالاً وجود بره موم در جلوی دریچه پرواز نیز به دلیل اینکه زنبوران پیش از ورود به کندو الزاماًاز روی آن عبور خواهند کرد، می تواند نقش ضد عفونی کننده پاهای زنبوران را در بدو ورود به کندو ایفا نماید.
همچنین زنبوران کارگر موظف می باشند که سلولهای پرورش نوزادان را پیش از تخم ریزی ملکه با بره موم ضدعفونی کرده و ملکه نیز پیش از تخمریزی سلولهای پرورش نوزادان را بازرسی کرده و در صورتی در آنها تخم ریزی می کند که سطح داخلی سلولها با بره موم صیقلی و ضدعفونی شده باشند.
حضور حدود 6 الی 8 هزار زنبورعسل در کندویی با وسعت 50 سانتیمتر مکعب فضا در درجه حرارتی معادل 35- 37 درجه سانتیگراد و رطوبت 70 درصد بهترین شرایط را برای رشد عوامل بیماریزا در داخل کلنی زنبورعسل ایجاد می نماید، در چنین شرایطی تنها وجود بره موم به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای ضدعفونی کننده و پیشگیری کننده می تواند از رشد عوامل بیماریزا در داخل کلنی زنبورعسل ممانعت به عمل آورد. بنابراین به منظور پیشگیری از ورود عوامل بیماریزا به داخل کلونی زنبورعسل به زنبورداران توسیه می شود که از جمع آوری بره موم های جلوی دریچه پرواز خودداری نموده و در صورت نیاز به بره موم از روشهای تولید که در این طرح پیشنهاد شده استفاده نمایند.